Γράφει η Βασιλική Πιτούλη
Η 6η Μαρτίου είναι η παγκόσμια ημέρα κατά του εκφοβισμού και της ενδοσχολικής βίας και αυτό ήταν ένα κριτήριο για να επιλεγεί το αντικείμενο της ομιλίας που έκανα στη βίλα Κώστα όπου φιλοξενείται η σχολή γονέων του Δήμου μας. Ο τίτλος της διάλεξής μου ήταν «Η οικογένεια κύτταρο προστασίας κατά του εκφοβισμού και της ενδοσχολικής βίας», η προσέλευση των γονέων ήταν ικανοποιητική, και αυτό μου έδωσε τη χαρά να αναπτύξω το καίριο αυτό θέμα.
Ας αρχίσουμε με κάποιους ορισμούς. Ως βία ορίζεται η υλική και ψυχική πίεση που ασκεί κάποιος πάνω σε κάποιον άλλον για να του επιβάλλει τη δική του θέληση. Επιθετικότητα είναι η ιδιότητα εκείνου που έχει την τάση να επιτίθεται και αποτελεί μορφή ανισορροπίας που εκδηλώνεται ως διάθεση του ατόμου εχθρική και καταστρεπτική για το περιβάλλον του. Πού οφείλεται η επιθετικότητα; Σύμφωνα με τη θεωρία της ένδειας ή στέρησης (frustration) κάθε ον που στερείται τα βασικά αγαθά είναι επιθετικό, ιδιαίτερα όταν μεσολαβεί το συναίσθημα της οργής, του θυμού. Υπάρχει η επιθετικότητα που προέρχεται από μίμηση και μάθηση, η επιθετικότητα που διδάσκεται από την τηλεόραση, η επιθετικότητα για το αποτέλεσμα ή για εκδίκηση. Ο Adler διακρίνει την επιθετικότητα για πρόκληση προσοχής. Έρευνες που έγιναν σε φυλακές και σωφρονιστικά ιδρύματα των ΗΠΑ έδειξαν πως όταν υπάρχει έλλειψη βιταμινών και μεταλλικών στοιχείων στον οργανισμό, τότε επηρεάζεται δυσμενώς ο μεταβολισμός του σακχάρου στον εγκέφαλο, πράγμα που οδηγεί σε διαταραχή της σκέψης, των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς, διότι το σάκχαρο μετατρέπεται σε ενέργεια που τροφοδοτεί το ηλεκτρικό σύστημα του εγκεφάλου. Άρα νηστικό αρκούδι όχι μόνο δε χορεύει, αλλά είναι και επιθετικό.
Η βία στο σχολείο υπάρχει. Είναι είτε εμφανής είτε υποβόσκουσα και έχει πολλές μορφές. Από την κλοπή και το χτύπημα ή σπρώξιμο (βία κατά προσώπου) μέχρι τη λεκτική βία, την αναγραφή υβριστικών συνθημάτων και τη σεξουαλική παρενόχληση, όλα τα παραπάνω αποτελούν φαινόμενα αντικοινωνικής ή αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Στην ακραία μορφή τους η βία και η επιθετικότητα ονομάζονται βανδαλισμός. Υπαρκτό επίσης είναι και το φαινόμενο του εκφοβισμού (bulling). Η βία σύμφωνα με τον Freud (ψυχαναλυτική προσέγγιση) σχετίζεται με την κινητήρια δύναμη του ανθρώπου που είναι οι ορμές και τα ένστικτα που δρουν ασυνείδητα. Έχουμε τρία «στρώματα» της ανθρώπινης ψυχής, το Αυτό ή Εκείνο, το πιο αρχαίο από τα τρία, που θεωρείται αποθήκη της ανθρώπινης ψυχικής ενέργειας, το Εγώ, που αποτελεί το συνειδητό μέρος της προσωπικότητας, και το Υπερεγώ, τη συνείδηση, που περιέχει τις αξίες, τα ταμπού της οικογένειας ή της κοινωνίας, και θα μπορούσε να θεωρηθεί η «φωνή των γονιών». Σύμφωνα με τη βιολογική ή ηθολογική ερμηνεία της επιθετικότητας (Lorenz και Tinbergen) στα ζώα υπάρχουν δυο είδη επιθετικότητας, η αρπακτική συμπεριφορά για εξασφάλιση τροφής και η επιθετικότητα για προστασία της περιοχής που ορίζουν. Ο Lorenz συνιστά διοχέτευση της ανθρώπινης επιθετικότητας στον αθλητισμό. Ο Bandura υποστηρίζει τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης σύμφωνα με την οποία η βία μαθαίνεται. Οι Dollar, Miller, Doeb, Mower, Sears είναι οπαδοί της θεωρίας της αποστέρησης (frustration and aggression). Ο Λακάν μας λέει ότι το ασυνείδητο είναι η μνήμη της λήθης, και βέβαια η θεραπεία της ψυχής αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Το βίαιο παιδί έχει εισπράξει απόρριψη και κατά κανόνα οδηγείται στην αποτυχία. Η Αννύ Κορντιέ, ψυχαναλύτρια με μεγάλη πείρα, προσεγγίζει με εξαιρετική προσοχή το σημαντικό θέμα της σχολικής αποτυχίας, που είναι μια σύγχρονη μορφή δυσφορίας, δυσανεξίας μέσα στον πολιτισμό. Ο Derida εξομολογείται ότι υπήρξε ένα πολύ δυστυχισμένος μικρός μαθητής λόγω των συγκρούσεων των Γάλλων μαθητών με τους Άραβες στο σχολείο στην Αλγερία.
Αιτίες για την αντικοινωνική συμπεριφορά μπορούν να είναι η χρήση ουσιών (καπνός, αλκοόλ, ναρκωτικά), δημογραφικά προβλήματα όπως μορφωτικό επίπεδο γονιών, συνοχή της οικογένειας, αγχογόνες καταστάσεις.
Η Βασιλική Πιτούλη είναι καθηγήτρια και συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Έναστρον κυκλοφορεί το μυθιστόρημά της με τίτλο «Εκάλη-Μύκονος: Διαδρομή εγκλήματος»